In de Beurs van Berlage in Amsterdam is van 13 oktober tot 22 november 2017 een fototentoonstelling te zien over kinderen die op de cacaoplantages in West-Afrika werkten. De foto’s zijn gemaakt door fotografe Joana Choumali, die zelf uit Ivoorkust afkomstig is.
Door: Laura Reiman
De tentoonstelling bestaat uit grote portretfoto’s en verhalen van vijftien kinderen die meestal gedwongen, zonder betaling en onder barre omstandigheden werkten op cacaoplantages in Ivoorkust en Ghana.
Bij de kassa werd ik ontvangen door een aardige mevrouw die mij gelijk vertelde dat de toegangsprijs voor de tentoonstelling was verlaagd; kennelijk een noodzakelijke maatregel om meer publiek te trekken. Ze vertelde mij ook dat je de tentoonstelling met al je zintuigen moet ondergaan en de tijd moet nemen om het totaalbeeld van portretten en verhalen op je in te laten werken. Zelf had ze aan bezoekers bij het verlaten van de tentoonstelling gevraagd of ze nu ook meer verantwoord geproduceerde chocolade zouden kopen, maar volgens haar leggen velen ‘de link’ niet.
“Hoe dan?” vraag ik mij af. “Die link is toch duidelijk!”
Portretten die een bittere waarheid onthullen
Als je vervolgens afdaalt naar de kelder kom je in een ruimte waar grote portretten kleurig oplichten in het donker, bijna als reclameposters bij bushaltes. Op de achtergrond hoor je zachte geluiden van pratende en spelende kinderen…of zijn het de geluiden van werkende kinderen? De portretten worden afgewisseld met grote borden waarop woorden staan als ‘paradise’, ‘pasion’, ‘joy’ en ‘health’: de mooie woorden uit de marketing slogans van de grote chocolademerken.
Deze staan in schril contrast met de schrijnende verhalen van de geportretteerde kinderen: Zij zijn letterlijk door een hel gegaan om de grondstof (cacao) voor chocola te leveren. Lange werkdagen, fysiek geweld en mentale mishandeling. Sommige van hen werd wijsgemaakt dat ze niks waard waren en dat hun families hen niet meer wilden.
De geïnterviewde kinderen zitten nu in een opvangcentrum in Burkina Faso waar ze een beroep leren (kleermaker of monteur). Opvallend is dat ze stuk voor stuk een toekomst willen opbouwen en geld willen verdienen om te voorkomen dat hun broertjes of zusjes, of hun eigen kinderen, later in dezelfde situatie terecht komen.
2,2 miljoen kinderen
Als je de teksten leest komt vooral naar voren dat kindslavernij een hele gecompliceerde kwestie is en dat de grens tussen kinderarbeid en kinderen die werken of meehelpen in het familiebedrijf vaak erg vaag is. Omdat er vaak geen scholen in de buurt zijn is er niet veel anders te doen dan op de cacaoplantage werken. Maar in veel gevallen doen kinderen gevaarlijk werk, maken ze te lange werkdagen en krijgen ze niet voldoende te eten, laat staan betaald. Dat kun je toch gerust een vorm van slavernij noemen.
En als je de aantallen ziet van kinderen die gedwongen onbetaald werk doen schrik je: meer dan 2,2 miljoen. Deze schrikbarende feiten terzijde, is het al erg genoeg dat zelfs een hardwerkende familie die zijn best doet een inkomen te genereren uit het verbouwen van cacao gewoon niet rond komt. En dat er überhaupt geen scholen zijn in de meeste van dorpen in West Afrika. En dat kinderen maar op de cacaoplantage gaan werken omdat er verder niets te doen valt.
Tony’s C als sponsor
“Zijn wij als consument dan niet mede-schuldig aan slavernij als we chocolade kopen gemaakt van cacao die door kinderen is geoogst?” Dat was de vraag waar het Teun van der Keuken om te doen was en waar later Tony’s Chocolonely’s uit voortkwam. Tony’s is ook sponsor van deze tentoonstelling. Tony’s zegt het ook: als wij de werkelijke prijs voor chocolade niet willen betalen zal de situatie van cacaoboeren niet verbeteren. Het enige probleem is dat Tony’s wel een iets hogere prijs aan cacaoboeren betaald, maar nog steeds niet hoog genoeg voor een cacaoboer om een menswaardig bestaan op te bouwen uit de cacaoteelt.
Daarnaast werkt Tony’s samen met Barry Callebaut een van de grote chocoladegiganten (samen met Cargill beheersen ze 70% van de markt, terwijl 1,2% van alle cacao fairtrade gelabeld is). Barry Callabaut houdt zelf de prijs laag – het was “de vijand” waar men zich tegen wilde verzetten. Ze zijn er trots op dat ze nu binnen de fabriek van deze gigant hun eigen tank ’traceerbare cacaoboter’ hebben maar is het eigenlijk niet bizar dat deze gigant daar een aparte tank voor moet maken? Toch lijkt het of ze (o.a. door deze expositie) nog steeds actief de situatie van cacaoboeren in West Afrika willen verbeteren; met name in hun communicatie naar de buitenwereld. Is dit slimme marketing strategie? Een beetje ‘greenwhashing‘? Tony’s beweert de industrie op deze manier van binnen uit te willen veranderen en gebruikt daarbij dezelfde strategieën als de grote jongens. Een onfeilbaar marketing apparaat en chocolade als massaproduct. Maakt dit uiteindelijk het verschil? In de documentaire “Tony, van chocoladecrimineel tot wereldverbeteraar” die in 2016 uitkwam geeft Teun van der Keuken zelf aan dat het aantal kindarbeiders in de cacao-industrie is toegenomen sinds Tony’s met zijn eigen chocolade op de markt kwam en het probleem aan de kaak stelde.
Kwantiteit of kwaliteit?
Wat is dan het alternatief? Op 21 oktober 2017 vond in de marmeren hal van het Koninklijk Instituut voor de Tropen het Origin Chocolate Event plaats.
Een viering van de meest luxe, exclusieve bean-to-bar chocolades, veelal gemaakt van volledig traceerbare cacao die met zorg is uitgekozen en verwerkt. Dit evenement voor chocoladefreaks heeft voor mijn gevoel iets elitairs. Het vormt een groot contrast met wat in de kelder van de Beurs van Berlage te zien is. De Afrikaanse cacao wordt op volstrekt anonieme wijze geëxporteerd en verwerkt tot smakeloze eenheidsworst van de grote merken.
Maar toch is het belangrijk dat chocolade, gemaakt door kleine chocolademakers met kennis van de herkomst van hun grondstoffen, meer waardering krijgt.
Tony’s daagt de giganten in de chocolade-industrie uit met een met hen vergelijkbaar business-model: gewiekste marketing en hoge omzet draaien doormiddel van massa productie, maar dan zonder kindslaven. Zo bereik je – wellicht – meer op grote schaal. Maar hoe zit het met de kwaliteit van het product? En het gebruik van pesticides? Misschien is het te hoog gegrepen om iedereen aan de origine chocolade van ambachtelijke chocolademakers te krijgen – net zoals veel mensen anonieme supermarktwijn kopen en niet van bepaalde wijnmakers of chateau’s.
Voorlopig steken de giganten – en ja, ook Tony’s – de winst in de zak en betalen wij, consumenten, de werkelijke prijs door belastinggelden voor opvang van “gelukszoekers”, ontwikkelingshulp en meer.
De Tentoonstelling “Bitter Chocolate Stories” is een productie van Paradox inn samenwerking met Joana Choumali (fotografie), Marijn Heemskerk (tekst) en Tony’s Chocolonely. De Tentoonstelling is nog tot 22 novermber te zien in de Beurs van Berlage.