Maandag 9 april vond in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam onder de titel “De hongerige stad – Eerlijk over chocola” een evenement plaats waarbij voor de zoveelste keer de vraag werd gesteld: “Wat te doen aan de misstanden in de cacao-industrie?”
Sprekers waren Ana Laven, senior adviseur duurzame economische ontwikkeling van het KIT, Peter d’Angremond, Algemeen directeur van Max Havelaar, Henk Jan Beltman, Chief Chocolate Officer bij Tony’s Chocolonely, Antonie Fountain van de VOICE Network, Adrian de Groot Ruiz, directeur van The True Price Foundation, Jeroen Sieblink, schrijver en journalist en Caroline Lubbers als chocolade en cacao adviseur.
Wie is verantwoordelijk?
Gezien de gestelde vraag en de aanwezige sprekers is het weinig verassend dat de presentatie zich hoofdzakelijk op de cacao-industrie in West- Afrika en op Tony’s Chocolonely richtte.
Waaruit bestaan die misstanden? Hoe moeten we die definieren?
Bij Tony’s ging het ooit in de eerste instantie om het terugdringen van kinderarbeid (kindslaven) op cacaoplantages. Maar het inzetten van kinderen als onbetaalde arbeiders is niet het enige probleem in de Afrikaanse cacaoteelt, maar vooral een gevolg van onderliggende problemen. (En dan heb ik het niet over de culturele gebruiken waarbij het ‘normaal’ is dat kinderen meehelpen met familiewerk.)
Dat de afrikaanse cacaoboer te weinig verdient aan het verbouwen van cacao, daar leken alle sprekers het over eens. Maar bij wie ligt de verantwoordelijkheid dan? Bij de consument, bij de grootindustrie of bij de regeringen van respectievelijk de Afrikaanse landen en Europa?
Volgens Antonie Fountain ligt de meeste verantwoordelijkheid bij Europese regeringen die niet voldoende of geen eenduidige regelgeving hebben ontwikkeld om de misstanden simpelweg wettelijk uit te bannen. Ook de Afrikaanse regeringen doen niet genoeg. Daarbij concentreren ze zich alleen op kwantiteit en niet op kwaliteit als het gaat om productie waardoor de prijs altijd (te) laag blijft. Deze politieke tekortkomingen worden door de Europese regeringen alleen maar in stand gehouden.* En daardoor kan de grootindustrie lekker haar gang blijven gaan, de prijzen laag houden en meewerken aan grootschalige ontbossing en het in standhouden van armoede en kindslavernij.
*Voor meer informatie over de economische en politieke problematiek in Afrika en welke rol Europa daar in speelt bekijk dit interview:
Geweten sussen
Over een cacaotekort hoeven we ons trouwens geen zorgen te maken; West-Afrika heeft de afgelopen jaren zoveel bulkcacao geproduceerd dat de prijs alleen nog maar meer is gedaald. En wat doet de grootindustrie ondertussen? Die speelt slim in op de behoefte van de consument zijn geweten te sussen door fair trade of utz gecertificeerde chocolade te verkopen. Behalve dat deze certificering voor de cacaoboer maar een heel geringe tot geen verbetering in leefomstandigheden waarborgt is er ook nog het Mass Balance systeem.
Dat betekent eigenlijk dat grote chocoladefabrikanten op een percentage van hun producten een fairtrade label mogen zetten als ze ook het overeenkomend percentage aan cacaobonen van hun totale productie onder fairtradevoorwaarden hebben ingekocht. In het productieproces worden echter de fairtrade en niet-faitrade bonen door elkaar gegooid en het eindproduct kan dus wel een fairtrade label hebben maar voor een x-gedeelte (of helemaal niet!) uit niet fairtrade bonen bestaan. Volgens Max Havelaar zou dit de cacaoboeren juist helpen, omdat het te duur wordt om hun product gescheiden te verwerken. Wat zeker is, is dat deze regeling het voor de grootindustrie gemakkelijker maakt om slechts een deel aan faitrade producten in te kopen en te verwerken in plaats van hun gehele productie uit grondstoffen te maken die boeren van een eerlijke prijs voorzien. Want ondanks alle certificering, ondanks Tony’s en ondanks de aandacht voor het probleem in de Westerse media blijft de prijs van cacao te laag voor de boeren om daar een menswaardig bestaan mee op te bouwen. Waardoor dus het inzetten van goedkope arbeidskrachten als kinderen ook niet wordt teruggedrongen.
Kwantiteit vs kwaliteit
En wat doet Tony’s? Tony’s bleek dit jaar meer winst te maken dan verwacht en dus…..kregen de cacaoboeren extra betaald?
Investeerden ze in scholen of ziekenhuizen in West Afrika?
Of betaalden ze de cacaoboeren dan een keer een mooie bonus uit?
Neen! Ze maakten de chocoladerepen een paar cent goedkoper! Want de consument is immers veel belangrijker dan die cacaoboeren! En voor de westerse, welvarende consument betekent die 1,5% prijsdaling voor een reep een groot verschil in de portemonnee.
Natuurlijk niet! Waarom doen ze dat dan?
Tony’s producent is Barry Callebaut (vreemd genoeg het bedrijf waar ze zich juist tegen wilde afzetten), die afgelopen zomer al flink naar beneden is gegaan met de prijzen (lees hier meer). Toen weigerde Tony’s nog een aan prijsverlaging te doen, maar nu moesten ze kennelijk toch van Callebaut overstag gaan en meedoen met het spelletje.
Tony’s zegt zelf een rolmodel te willen zijn voor de grootindustrie, door ‘eerlijke’, ‘op weg naar slaafvrije’ chocolade te produceren. Ze kunnen de boeren echter niet té veel voor hun cacao betalen want dan wordt de chocolade te duur en dan is het geen competitief massaproduct meer. Met andere woorden, dan zijn ze geen aantrekkelijk voorbeeld meer voor de grootindustrie.
Tony’s zegt dat ze door boeren iets meer te betalen dan de marktprijs en het uitvoeren van strenge controles, het aantal kindslaven op plantages terug kunnen dringen. (In The Financial Times zeggen ze echter dat ze het niet echt kunnen controleren. Lees dit.) Dat wil niet zeggen dat ze ‘slaafvrije’ chocolade maken en dat wil ook niet zeggen dat ze de boeren goed betalen, want goed betalen is kennelijk een te hoog streven.
De massacacao is gewoonweg te goedkoop. Maar dat idee loslaten is kennelijk moeilijk. De boeren meer betalen is daarom niet aan de orde.
Ik zie niet in hoe de misstanden in de cacao-industrie door een merk, dat zich in vrijwel alle opzichten gedraagt als die bedenkelijke grootindustrie, uit de wereld worden geholpen. Tony’s denkt de grootindustrie van binnen uit te veranderen maar het lijkt er meer op dat de grootindustrie Tony’s heeft veranderd. Ook de directeur van Max Havelaar, die trots uitlegt dat Max Havelaar voor 50% eigendom is van de boeren zelf, geeft aan dat te hoge prijzen vragen voor cacao een nadelig effect heeft voor de boeren, omdat ze dan niet meer competitief zouden zijn. Wat ook interessant is, is dat zowel de chief van Tony’s als de directeur van Max Havelaar verhoging van productie en niet verbetering van kwaliteit als de oplossing aandragen voor het verhogen van de lonen van cacaoboeren. Fountain en Laven zien dit juist als één van de factoren die ervoor zorgen dat de prijzen te laag blijven. De focus zou niet moeten liggen op meer productie maar op betere productie. Beter voor de boeren, beter voor het milieu en beter voor de kwaliteit van het product.
Maar om dat te bereiken moeten de boeren eerst meer betaald krijgen. Nu leven ze vrijwel allemaal onder het bestaansminimum. (Lees dit.)
Gezond verstand en smaakpapillen
En de consument? Welke rol speelt zijn in het hele verhaal? Wat kan die doen aan de misstanden in de cacao industrie?
Adrian de Groot Ruiz van de True Price Foundation lichtte met een heldere presentatie toe wat de echte prijs van een reep chocolade zou moeten zijn, inclusief een goed loon voor boeren, kosten als gezondheidsrisico’s die ontstaan bij het werken in de productie, milieuvervuiling en ander verborgen kosten. Voor ons is nog een euro te weinig per honderd gram (zie blog artikel “Daar kunnen we geen chocola van maken”), maar als je bedenkt dat het gaat over een reep gemaakt van bulk-cacao, zitten we wellicht redelijk op één lijn.
Vier euro per honderd gram is het minimum wat je zou betalen voor 100 gram kwaliteitschocolade.
Het komt er op neer dat als we als consument niet bereid zijn de echte prijs te betalen voor chocolade, we ook niet meehelpen aan het verbeteren van de situatie in de cacao-industrie in West-Afrika. En dat betekent ook dat je je als consument goed moet informeren, want zoals blijkt doet men ons met allerlei keurmerken en fantastische pr-campagnes geloven dat we voor een ontzettend lage prijs een fantastisch eerlijk geproduceerd product kopen. (Leuk weetje: uit onderzoek blijkt ook dat veel consumenten een product als chocolade met een faitrade logo er op ook als gezonder ervaren.)
Als het goedkoop is kan het geen kwalitatief hoogwaardig en eerlijk geproduceerd product zijn. Dat kan een econoom als de Groot Ruiz je met allerlei ingewikkelde rekensommen en diagrammen laten zien, maar je kunt het natuurlijk ook zelf met je gezonde verstand bedenken.
En dan is er nog het onderwerp smaak: ook wel belangrijk voor de consument. Caroline Lubbers begon de presentatie met het proeven van een stukje chocolade. Het was een klein reepje Beni wild harvest van Original Beans. Een merk dat alleen chocolade produceert van kwalitatief goede bonen, waarvoor een eerlijke prijs is betaald en waarvan de herkomst bekend is. En dat is ook te zien aan de prijs. Geen massaproductie, wel kwaliteit. Als je zo’n stukje chocolade langzaam op je tong laat smelten komen langzaam de verschillende aroma’s vrij: je proeft honing, tropische bloemen, misschien wat koffie, hooi, een hint van sinaasappel….en dat zonder enige toevoegingen aan de cacao. Van zo’n klein stukje geniet je heel lang na, en dan is het die vier euro en nog wat per reep ook wel waard. In tegenstelling tot een reep gemaakt van bulkcacao, hoog is geroosterd en bomvol suiker zit om de slechte kwaliteit van de cacao te verdoezelen; een reep die men meestal zonder erbij na te denken weg eet. Met een kwaliteitsreep doe je langer en geniet je écht van de smaak van cacao.
Misschien is het wat idealistisch om te denken dat het gros van de mensen het verschil proeft en waardeert, maar die kant zou het wel op moeten gaan met de chocolade. Natuurlijk, regeringen moeten hun verantwoordelijkheid nemen en maatregelen stellen om kwesties als slavernij en ongezonde arbeidsomstandigheden te verbieden. De grootindustrie zou geen vrij spel mogen hebben zoals nu wel het geval is. Om daar als consument in ieder geval niet aan mee te werken kun je wél jezelf en sommige cacaoboeren een plezier doen en alleen chocolade van traceerbare herkomst voor een goede prijs kopen, die ook nog eens véél lekkerder smaakt.